Чин сэтгэлээсээ талархана

 Цаг хугацаа бодлын минь дундуур зугуухан урсаж

Цанатай өвөл, шүүдэрт зуныг өртөөлөн хөвөрч

Цаг хугацаа хайрын минь төгөлөөр итгэлтэйхэн алхаж

Залуу нас, хайр дурлалтай минь хамт зугаална

Хөх хотын бороо

Арав дугаар сарын дундуур

Асгаран шаагисан бороо

Эргэлдсэн   их хураар

Эх газрыг тэнгэртэй холбов

Огт  сануулгагүй ирдэг

Гэнэтийн нэгэн зочин шиг

Эгц дээрээс гэнэдүүлж цутгадаг

Энэ нутгийн хур аяндаа тайвширч

Хөх хотын хөхөлбөр тэнгэрт

Хөх үүлсээр хөвө

Бүрх малгайтай хүн

“-Энэ ах дандаа л тааралдах юм, ямар хүн гэхээрээ хаа сайгүй ингэж дайралддаг байна аа, эсвэл би хэтэрхий ажиглаад байна уу?” хэмээн Болор эргэцүүлэн зогсоно. Толгойд нь томдох шахсан далбагар саравч бүхий бүрх малгай өмсөж, мөр ханцуй нь элэгдсэн савхин хар хүрэмнийхээ халаасанд гараа хийгээд, нөгөө гартаа тамхи барин зогсох хижээл насны туранхай эрэгтэйг ийнхүү харж байтал Цэнгэл ганган цагаан тэргээрээ ус цацалсаар ирж замын хашлага дагуу зогсов. Үсээ сүүлийн үеийн залуусын этгээд маягаар засаж, нарны шил зүүсэн дэгжин залуу цонхоороо цухуйн гараа даллахтай нь зэрэгцээд Болорын бодол сарниж одов. Бүсгүй хүлээж ядсан хүний хурдан яаруу алхаагаар гүйх шахам ирж машинд суунгаа:

Хайр цацруулж...

Надаас холдож буй тэр олон өдрүүдийг одоо

Нарны тогоруудтай үдээд уртаар шүүрс алдана

Намиран намилзах шаргалхан мөчрүүдтэй хамт

Надад тайтгарал авчирдаг  аядуухан дуу аялна

---

Алсад ч дэргэд ч

Алсад ч, дэргэд ч очиж үзээгүй газар өчнөөн бий

Алгаараа ч, харцаараа ч мэдэрч үзээгүй цэцэгс төчнөөн бий

Алдсанаа ч мэдэлгүй будилж одсон  учрал зөндөө бий

Амьдралд авч болдоггүй зүйл гэж хичнээн олон юм бэ дээ

Амттай гэсэн дарс болгоныг бид уух албатай гэж үү

Өнгөтэй гэсэн цэцэг бүхнийг бид тасдах албатай гэж үү

Ганцаардал

Дэргэд минь амьдрал ус мэт шуугиж л байхад

Дэндүү ч гэмээр гам гүм дотоод ертөнцдөө

Дэнлүү асааж бодлоо гэрэлтүүлэн гуниглаад

Дэнгийн эрвээхэй мэт ядмагхан дүрд хувилна

          Үл сонсогдох аялгуугаа зүрхэн тушаа шивнэж

          Үл харагдах зовлонгоо аньсган завсраа нууж

Эжийхээ л дэргэд жаргалтай

Алтан утсаар үйл мэтгэж дээл урладаг ээж минь ээ

Аминчилж хэлсэн сургаалиас тань ухаарлыг би олдог

Алаг ертөнцийн элгэн дээр хүн заяанд төрүүлээд

Алгаа тосож хайраа дэвссэн таныхаа л дэргэд жаргадаг аа     

               

Талаар дүүрэн сэтгэл тарьж  зуныг авчирдаг ээж минь ээ

Таньдаа цэцэг бэлэглэж зүрхэлдэггүйг минь өршөөгөөрэй

Үрээ тэвэрсэн ээж бүхэнд

Үрээ тэвэрсэн ээж бүрийг бурхантай зүйрлье

Өөрөө би нялхсын сэвлэг үнэрлээгүй байж

Өнийн хорвоод зовлоо гэж гомдоллож

Өнчин нулимсанд сормуусаа буулгахаа азная

Үнэхээр би хязгааргүй хайраар амилж

Үндэс цэцэг болж сэтгэл зүрхнээс  ургаад

Шүхэр ч үгүй, цув ч үгүй

Шүхэр ч үгүй, цув ч үгүй

Шүрэн дусал дунд алхаад нэг үз

Сэтгэл рүү чинь бороо нэвтрэн  шургалж

Сэрүү татуулан зөөлнөөр илбэхийг

Хацар нүүрийг чинь энхрийлэн үнсэж

Хамгийн ялдамхан дурсамж урлахыг

Нэг сайхан ярилцахсан

Нэг сайхан сэтгэлээ цэлмэтэл ярихсан

Нимгэн цагаан үүлсээр эмжсэн

Тэнгэрийн хаяаг ширтээд

Нил ягаан цэцэгс газраар алаглаж

Нисэн буух шувууд эрхлэн дуулсан

       Тийм сайхан үдшээр

Дэрвэгэр хормой цэцгэнд шүргэж

Дэрвэн сормуус догдлон ичингүйрч

Аз жаргалын эрэлд /Хоёрдугаар хэсэг/

      -Тийм дээ, одоо би чамайгаа яах ч билээ. Болдог бол цаг хугацаа танд сөхөрч мөргөөд ч болов намайг арван жилийн тэртээх анхны хайрын минь тэнд хүргэж өгөөч гэж гуйхсан, тэгвэл би түүнийгээ хэзээ ч орхихгүй..., хэзээ ч... гэж үнэн сэтгэлээсээ шимшрэхэд Гэрлээгийн нүдэнд өөрийн эрхгүй нулимс дүүрээд ирэв.

Шүлгэн дарс сөгнөхүй

Омар Хайяамын сэтгэлийн шүүдэртэй шүлгээр ундааллаа

Одоогоос 1400-аад жилийн өмнө дарсан дарснаас амслаа

Оюуны минь аглагт  миний туулалгүй өнгөрч одсон бүхнийг

Онгод хийгээд билэг цогц гэгээн найрагч шүлэглэн мөнхөлжээ

Орчлонд би эсэж огшсон дарснаас амтлан амсая гээд

Орь гэгээн хүсэл бүхий шүлгэн дарснаас илүү амттайг нь олохгүй биз

Хөөрхий

Энэ орчлонгийн зүйл бүхэн

Эгэл жирийн чулуу хүртэл

Эзэнтэй болчихож

Сүх далайхан модод сөхөрч

Навчсаа даран мэхийнэ

Сүүдрээ тусгахад шувууд хагацаж

Харьд суугаа халуун элгэн Монголчууддаа

Гадаадад яваа нэгнийгээ хэцүү бүхнээр хэлэх юм
Ганц удаа ч ирсэнгүй гэж тунирхлын үгс илгээх юм Мэдэх мэдэхгүй олны дунд бүтэн нойргүй зарим нь
Мэргэн ухаан, эрдэмд сурахаар хичээж л яваа шүү дээ

Олон бээрийн тэртээх ондоо хэл соёлтой
Оюун ухаанаа тэнцүүлж шамдаж яваа шүү дээ
Ойворгон зарим нь алдаж, бүдрээ л биз яахав
Одоо тэднийгээ зэмлэхээ түрхэн ч гэсэн азнаач ээ

Атаархал

“Аанха! би чамд үзүүлээд өгье л дөө...!” гэж бачимдсан салхи галзууран уурлаж, эцэс төгсгөлгүй шуурав. Нүүр нүдийг ороолгон балбаж тэсэхүйеэ бэрх авирлана. Тэгээд улам чангаар:

Аз жаргалын эрэлд /Нэгдүгээр хэсэг/

"...-Заза, тэгээд өөр захих юм байхгүй юу, одоо уйлж болохгүй шүү... Би Мөнгөөнөөг аваад явж байна. Удахгүй очлоо.” хэмээн Гэрлээд нялх хүүхэд аргадах мэт учирлангүй хэлээд эмнэлгээс холгүйхэн хүүг нь хөтлөн алхаж явтал:
“-Ундрал“ хэмээн чангаар дуудахад цочих шахан эргэж харвал өндөр цагаан залуу танимхайран баяр хөөр болсон инээмсэглэлээр угтаж зогсоно. Ундрал хэн болохыг тааж ядан:

Хүүхэд нас

Амьдралын зөргөөр дуулалдан одсон сар жилүүд

Ахиад зуу зуунаар давтагдана гэж үү дээ

Орчлонгийн хуулиар уйлалдан ирсэн зовлонт зүрхэс

Он цаг өнгөрсөн ч эргэж мэндлэнэ гэж үү дээ

Тийм ээ, уйлаад л үлдэхэд эргэж ирээгүй шүү дээ

Цасхан

-Сэтгэлийн гүнд, өрцний минь цаанатаах хайрын дунд гэрэлтэн бүжих эгдүүтэй, эрх танхил Цасхан мин. Эргэх орчлонг хиргүй цагаанаар ариусгагч, хамгаас гоёмсог энхрий зөөлхөн цас. Би өвдөг дээрээ сөхөрч суугаад тэртээх жилүүдийг дурсан алган дээрээ чамайг өргөе. Энэ цасанд би хичнээн их хайртай гээч. Нялхын чинь сэвлэгтэй шингэн үсийг хоёр салаа боож, өнгийн туузаар томоос том цэцэг зангидчихаад:

Хайрын шигтгээ

-Эвий миний хүү, бүүвэй бүүвэй бүүвэй. Ээжийн сайхан үр нь одоо битгий уйлаарай за юу гэж залуухан бүсгүй халуундаа шаналахын эрхэнд өөд уруугүй бархирах нялх үрээ тэврэнгээ юу юугүй урсах гэж буй  нулимсаа барьж ядан үл ялиг чичирсэн хоолойгоор бүүвэйн дуу аялсаар.

Бүрх малгайтай хүн

-Энэ ах дандаа л тааралдах юм, ямар хүн гэхээрээ хаа сайгүй ингэж дайралддаг байна аа, эсвэл би хэтэрхий ажиглаад байна уу? хэмээн Болор эргэцүүлэн зогсоно. Толгойд нь томдох шахсан далбагар саравч бүхий бүрх малгай өмсөж, мөр ханцуй нь элэгдсэн савхин хар хүрэмнийхээ халаасанд гараа хийгээд, нөгөө гартаа тамхи барин зогсох хижээл насны туранхай эрэгтэйг ийнхүү харж байтал Цэнгэл ганган цагаан тэргээрээ ус цацалсаар ирж замын хашлага дагуу зогсов. Үсээ сүүлийн үеийн залуусын этгээд маягаар засаж, нарны шил   зүүсэн дэгжин залуу цонхоороо цухуйн гараа даллахтай нь зэрэгцээд Болорын бодол сарниж одлоо. Бүсгүй хүлээж ядсан хүний хурдан яаруу алхаагаар гүйх шахам ирж машинд суунгаа:

Эх орон таныгаа

Дээдлэе, эх орон таныгаа би дээдлэе

Дэлгэрч бас хагдарч түмэн намтраа үлдээхдээ

Дээр орших гэгээн, хурмастын дайтай дээдлэе би

Дэврэн хуйлрах амьдралын шуурганд аргахад минь

Дэргэдээс тэтгэх хайрын рашаанаар ундаалж

Дуулж уйлан таньдаа зоргоор эрхэлсэний учир

Дэндүү уужим эх орноо эцэг шигээ дээдлэе би

Өглөө бударсан шүлгэн цас

Найраг шүлгийг эрхэмлэн дээдлэгч та бүхэндээ

Намуун өглөөний уяхан  салхиар эмжиж

Шижир цасаар нэхэж урласан шүлгээрээ

Шинэ оны мэндчилгээ өргөн дэвшүүлье.

Хаашаа ч харсан цавцайсан цагаан тал

Харанхуй хийгээд зовлон үгүй ариухан  орчил

Хан тэнгэрийн  одод газраар нэг цацраад л

Хачин ихэмсэг агаад  ер бусын амгалан энэ ээ

Шинэ жилийн үдэш

“-Энэ бүхэн ингээд л дуусдаг байж, ямар ч баяр хөөр, хайр халамж хүртэх эрхгүй би гэдэг хүн одоо хаачих билээ” хэмээн Төгсөө цас чийхруулан уцаартайхан алхана.  Одоо түүнд зорих зорилго, явах газар үгүй болсон мэт санагдаж, эцсийн найдвар ийнхүү тасраад байхад хүртэл шинэ жил гээд л баяр хөөртэй хүмүүс инээд цацруулан хажуугаар зөрөлдөх нь гомдмоор ч юм шиг.  Гартаа бас баглаа цэцэг, бялуу барьчихаад одоо хэндээ ч  өгөх билээ гэж бодмогц сэтгэл дотор нь бүр ч хоосон оргиод явчихав.

Азын шоо

“-Азын шоо, алтан шоо, шоогоо хаяж мөнгөө хожоорой” гэж гартаа цаас бариад зөрж өнгөрсөн олныг уриалах эмэгтэйг харжээ алхтал гэнэт:  “-За сайн байна уу?” гэсээр саарал малгайтай, туранхай эр шарласан шүдээ ярзайлган их л найрсаг инээмсэглэж ирлээ.

Тэмдэглэл

Улсын Хөгжмийн Зөвлөлийн Ази-Номхон далайн

орнуудын Бүтээлийн бага хурлаас  

Нар хур нь тэгширч, цэцэг жимс нь алагласан Монгол орноо магтан биширч сууна. Ийм гайхалтай эх орны эс ширхэг болсондоо өчүүхэн би бээр  баярлаад баршгүй. Баярлан талархах, мөн бахархахын учир шалтгаан их байна аа. Миний Монголын  гайхамшигт аялгуу. Уул ус, тал нутаг болоод өвөг дээдэс, ардын минь сэтгэлээс аялгуулах хөгжмийн эгшиг үнэндээ та бидний зүрх сэтгэлийн дуулал билээ.   Тэрхүү эгшиг аялгууг зохиогч, гүн бодрол хийгээд зүрхнийхээ далдаас нандин утсаар  хөглөн байж хүний сэтгэлийг уяраадаг хүндтэй хүмүүсийг нэгтгэсэн Монголын Хөгжмийн Зохиолчдын Холбоо.

Сэтгэлийн хөндүүртэй тэр нэгэнд

Хэнгэнэтэл шүүрс алдах нэгний

Сэтгэлийн хөндүүрийг мэдэрлээ

Хэлтгий гишгэсэн мөр нь толбо  болоод зурайчихаж

Хээнцэр цэцэг шиг дүр нь ишин дээрээ гудайчихаж

Хэлэхэд ч бэрх зовлон түүнд тохиолдсон гэнэм

Хэзээ хамгийн сүүлд ийм уйтай бороо шивэрлээ дээ

Хэтэрхий оройтсон зэмлэлд хүлээстэй өнжлөө гэнэ

 

Сергей Александрович.Есенин танаа

Сэтгэлийн гүнээс өргөх шүлэг минь энэ ээ
Сэрүүн бүрхэг энэ л өдөр хөргийг тань ширтэхэд
Сүмийн уйтгарт ая эгшиглэх шиг намуухан агаад
Сэмрэх бодолд минь ариуслын салхи хөвөлзөж байна

 

Хойд насандаа цэцэг болж төрөхгүй

Уул уулсын энгэрт чимэг болж
Урсах голын эргээр өнгө нэмж
Учралт хосын болзоонд бэлэг болж
Урд насандаа нэгэн цэцэг байлаа би